Platform Kooperatifleri İçin Bir Değer Önerisi

Çevrimiçi platformlar yoluyla işbirliği, bu platformların tasarımı ve yönetişiminden bağımsız gerçekleşmez. Gelişip gelişmemeleri platform sahipliğine bağlıdır. Bu tür bir sahiplik, belirli bir platformun katılım ve topluluk etkileşimlerini ne kadar iyi başlatabildiğini etkileyebilir ve bu pek araştırılmamıştır. En son ne zaman birilerinin platform sahipliği hakkında konuştuğunu gördünüz?

2015 yılında The New School’da düzenlenen Platform Kooperatifçiliği etkinliği, sahipliğe odaklanıyordu, ancak orada dahi platform verilerinin nicel analizi büyük ölçüde eksikti.  Kullanıcı katılımı ve değer yaratılması konusunda kooperatif sahipliği, şirket sahipliğine kıyasla gerçekten de o kadar büyük bir fark yaratıyor mu?

Bu bölümde, ortak kaynak temelli denkler arası üretim bağlamında değer yaratılmasını araştırmaya yönelik P2Pvalue.eu projesi kapsamında yapılan bir araştırma temel alınmıştır. Büyük bir çeşitliliğe sahip ortak kaynak üretimi evreninin tamamını inceleyemediğimizden, Avrupa’daki 300 kuruluşun incelendiği analizimizin gerçekteki durumu temsil ettiğini söyleyemeyiz. Yine de, en azından, alanın – ücretsiz, özgür ve açık kaynaklı yazılım (FLOSS) ve açık veriden açık tasarım ve açık donanıma kadar heterojenliğinin temsilini sunmaya çalıştık. Elde ettiğimiz sonuçlar, directory.p2pvalue.eu adresinde ücretsiz olarak sunulmaktadır.

Ortak kaynak temelli denkler arası üretim, denkler arası ilişkiler içeren ve sonucunda ortak bir kaynağın oluştuğu, işbirliğine dayalı üretimle tanımlanan bir dizi etkinliği ifade eder. Bu model, geleneksel, hiyerarşik komuta ilişkilerinin tam tersi konumdadır. Ortak açık kaynaklardan faydalanır ve erişim, tekrarlanabilirlik ve benzetimi savunur.  En bilinen örneklerinden bazıları, Linux, Wikipedia, OpenStreetMap ve SETI’dir. Ortak kaynak temelli denkler arası üretim, platform kooperatifçiliğiyle aynı değildir, ancak yaptığımız çalışma, ortak kaynaklarla ilişkili uygulamalara derinden bağlı olan daha büyük platform kooperatifi ekosistemiyle ilgilidir.

Ortak kaynak temelli denkler arası üreticiler topluluğunun işlemesi için, onu yaratacak, bakımını yapacak ve yasal çerçevesini oluşturacak kişilerin mümkün kıldığı bir platformun olması gerekir.  Farklı türlerde platform sağlayıcıları mevcuttur. Örneğin, Wikipedia, Wikipedia topluluğunun yönettiği kâr amacı gütmeyen bir kuruluş olan Wikimedia Vakfı tarafından sağlanır. Diğer durumlarda ise, platform sağlayıcısı, topluluk için çok daha az elverişli koşullar sağlayan bir şirkettir. Bunun bir örneği, Yahoo’nun fotoğraf ve video barındırma sitesi Flickr’dır.

Araştırmamızda dört tür platform sağlayıcı tespit ettik: kamu kurumları; şirketler; vakıflar, dernekler ve şirketler gibi kâr amacı gütmeyen kuruluşlar; yasal statüsü olmayabilen gayriresmi halk tabanı örgütleri. İncelediğimiz toplulukların yüzde 7,2’si platform sağlayıcısı olarak kamu kurumlarından, yüzde 29’u şirketlerden, yüzde 57’si kooperatiflerden ve yüzde 6,8’i ise halk tabanı örgütleri veya mahalle ağlarından besleniyordu.

ORTAK ÜRETİMİN YÖNETİŞİMİ

Ortak kaynak temelli denkler arası üretim üzerine yapılan çalışmalarda genellikle bu üretimin yönetişimiyle ilgili olan ve başka hiçbir şeyle ilgili olmayan özellikler araştırılmıştır. Biz ise bir platformun kontrolünün ve yönlendirilmesinin yanı sıra güç dağılımının anlaşılmasına bütüncül bir bakış açısıyla yaklaştık. Aşağıdaki birbiriyle ilişkili altı etkeni ortak kaynak yönetişiminin belirleyici ve itici kuvvetleri olarak değerlendirdik:

Görev. Platformun görevini kimin belirlediği gerçekten önemlidir. Bu kişilerin topluluğun üyeleri veya şirket sahipleri olmasına bağlı olarak platform, başlangıçtaki görev beyanına göre gelişecektir.

Katkıların yönetilmesi.  Bu madde, katılımcıların kendi bağlılık düzeylerine ne ölçüde karar verdiğini, yaptıkları katkıları kişisel ilgi alanlarına, motivasyonlarına, kaynaklarına ve yeteneklerine göre belirleyip belirleyemediklerini ve ilişkilerin geleneksel hiyerarşik komuta biçimi yerine denkler arası olup olmadığını ifade eder. Katılımcıların daha esnek olmasının daha yüksek düzeyde katılıma olanak tanıdığı görülmektedir.

Topluluk etkileşimine ilişkin karar verme. Ortak kaynak üretimine ilişkin yönetişim, aynı zamanda anlaşmazlıkları çözmeye çalışan karar verici gruplara bağlıdır. Ortak kaynak temelli denkler arası üretimde mutabakata dayalı karar verme yaygın olsa da, yöntemler farklıdır.

Biçimsel politikaların topluluk etkileşimine uygulanması.  Ortak kaynak temelli üretim evrildikçe, sınırlayıcı olabilecek biçimsel kurallar oluşturma eğilimi gösterir. Bu kurallar, kullanım şartları ve fikri mülkiyet lisanslarını içerir.

Platformun tasarımı. Üyeler nadiren kendi aralarında doğrudan diyaloğa veya müzakereye girer. Bunun yerine, onların katılımını ve etkileşimini yönlendiren platform tasarımıyla etkileşim halindedirler. Dolayısıyla, tasarımın ortak kaynak temelli denkler arası üretimin sosyal normlarına uygun olması gerekir.

Platformun sağlanması. İki ana platform sağlama konusunda iki ana eksen olduğunu fark ettik: topluluk müdahalesi konusunda açık ve kapalı olması ile kullanıcının özerkliği ve bağımlılığı. Sağlayıcı alanına katılım herkes için mümkün olduğunda, o platform açık kabul edilir. Bu durumda katılım, kendini seçim yoluyla düzenlenir.  Katılımcılar için özerklik, ortak kaynak havuzu ve platform için kullanılan yazılımların lisanslarıyla (yani copyleft lisansları ve FLOSS’ta olduğu gibi ücretsiz kodların kullanımına karşı olağan telif hakkı (copyright) ile tanımlanan koşullar) ilgilidir. Platform çoğaltılabilirse – “çatallanabilirse” – çatallanan sürümde oluşturulan ilişkiler, ilk platform sağlayıcısından bağımsızdır. FLOSS ve copyleft lisansı, platformların çoğaltılabilmesine izin verirken, kapalı copyright lisansı buna izin vermez. Diğer bir deyişle, FLOSS ve copyleft lisansı kullanımı, topluluğun platform sağlayıcısından daha büyük bir bağımsızlık ve özgürlük elde ettiği koşullar yaratır.

Yönetişim çok büyük ölçüde ortak kaynak üretimindeki bu altı güç noktasının kimin kontrolünde olduğuna bağlıdır. Bu yönetişim eksenlerinin her biri kapsayıcı veya dışlayıcı bir biçimde yönetilebilir. Katılımcıların bireyler olarak veya bir bütün olarak topluluk yoluyla katılımını teşvik edebilirler.

Ortak kaynak temelli denkler arası üretimin yeni çeşitleri oldukça karmaşıktır. Özellikle kooperatif sahipliğin dahil olan herkes arasında daha fazla öz yönetişim ve daha yatay bir ilişki yapısı sağladığını, böylece daha denkler arası bir sürece yakın olduğunu tespit ettik.

KOOPERATİF ÜRETİM MODELLERİ İÇİN DEĞER ÜRETİMİ

Ortak kaynak temelli denkler arası üretim üzerine yapılan araştırmalar, üretilenlerin değerini belirlemek için birleştirilmiş bir analitik çerçeve ortaya çıkarmamıştır. Böyle bir değer teorisinin oluşturulmasına ilişkin temel zorluklardan biri, denk üreticilerin yarattığı, takas ettiği ve tükettiği şeylerin kısmen parasal alışverişlerden geçmemesi nedeniyle, değer üretimi için parasal ölçütlerin yetersiz kalmasıdır.  Böylece, projemizin bir parçası olarak, değeri belirlemek ve ölçmek için aşağıdaki altı boyutu tespit eden kendi kavramsal çerçevemizi oluşturuyoruz:

1. Topluluk oluşturma

2. Yaratılan kaynağın toplumsal kullanım değeri

3. İtibar

4. Belirtilen görevin başarısı

5. Parasal değer

6. Ekolojik değer ve türev süreçler

YÖNETİŞİM VE DEĞER

Platformun sağlanma biçimi – yani platform kooperatifçiliğine karşı platform kapitalizmi – işbirliği içindeki topluluğun değer yaratma kapasitesini etkiler mi? Kooperatif yapılarının kullanım değeri ve itibar açısından değer oluşturma üzerinde olumlu bir etkisinin olduğunu tespit ettik. Kooperatifler, (Google PageRank ve küresel Alexa sıralaması gibi) web tabanlı kullanım değeri ve itibar göstergelerinde daha üst sıralarda yer alırken, (Twitter’a bağlı Kred ve Facebook üzerindeki beğeniler gibi) sosyal ağ itibarına bağlı itibar değeri göstergelerinde daha düşük performans göstermiştir. Yine de, yaptığımız analiz, parasal değer, görevini başarma kapasitesi veya topluluk oluşturma kapasitesi yönünden herhangi bir önemli korelasyon bulmamıştır.

Bu durum, devam eden P2Pvalue.eu araştırma projesi kapsamında daha fazla ele alacağımız bir ön analiz olsa da, birkaç şey netlik kazanmıştır. Şimdiye dek gösterdiklerimiz, platform sahipliği modellerinin yönetişimi belirlemekle kalmayıp, aynı zamanda değer üretme kapasitesini etkilediğidir. Denkler veya politika üreticiler ne tür platformlar oluşturacağına veya teşvik edeceğine karar verirken bu durum göz önünde bulundurulmalıdır. Yaptığımız analize göre, platform kooperatifçiliği sadece öz yönetişim süreçlerini değil, aynı zamanda insanların internette iyi bir itibar kazanmasını sağlayan kaynaklar ve hizmetler yaratma kapasitesini ilerletecektir.

Yazan: Mayo Fuster Morell
Çeviren:  İbrahim Hoca
Kaynak: Toward a Theory of Value for Platform Cooperatives, Ours To Hack and Own,  Or Books, New York, 2016,  sf: 213-217

Paylaşmak güzeldir...

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir