Teknoloji şirketi oluşturmanın standart şablonu kırılmaya başladı. 2016 yılında yatırımcılar geçmişte yaptıklarından daha az şirketi finanse ediyor ve finanse edilen şirketlerin birçoğu, belirlenen yüksek değerleri kötüleşen piyasa koşullarına göre düzenlendiğinde daralmaya gideceğini ilan ediyor. Yatırımcıların, büyük fikirlerini takip etmek için geçimlerini, kariyerlerini ve duygusal sağlıklarını riske atmaya istekli hale gelen girişimciler üzerinde üstünlük kazandıkça, kurucular için başlangıç veya sonrası için kaynak yaratmak giderek daha zor bir hale geliyor.
İki yıl önce, Parsons’ta lisansüstü öğrencilerimle sponsorlu bir araştırma projesi üzerinde çalışırken makine öğrenmesi yayıncılık platformumuzu bir teknoloji girişimine dönüştürmeye karar verdik. Bildiğimiz tek modele göre çalıştık: özsermayenizi yatırımcılara satarak efsanevi unicorn başarı hikayesi haline gelebileceğiniz büyük bir kumar oynamak. İflas ettiği için hakkında hiç bilgi sahibi olmadığınız yeni şirketlerin yüzde 90’ı gibi, girişimcilik piyangosunu tutturamadık. Şirketimiz başarılı olmasa da, bir teknoloji şirketi kurma konusunda bazı dersler çıkardık. Bunun yanında, yeni teknoloji piyasaları ve fırsatları bir kez daha dönüştürürken görünümün nasıl şimdiden değişmeye başladığını fark ettik.
Bugün, bahsi kaybetmenin yan etkilerinden dolayı sendelemeye devam eden, toparlanmakta olan bir girişimciyim. Yine de, yarın yeni bir teknoloji platformu kurma fırsatı ortaya çıksa, kooperatif modelinin teknoloji platformlarına giderek daha fazla uyarlandığını düşünerek, değerlendirmek için tamamen yeni bir iş gücü ve sahiplik modelimiz var. Platform kooperatifi modeli, en başta karşılaştığımız risk sermayesi destekli girişimlerin içerisindeki sahiplik ve sürdürülebilirlik sorunlarının bazılarına karşı koymaya oldukça uygun. Ancak yakın gelecekteki teknoloji platformları hızla gelişen altyapılar üzerine kurulacak ve yeni kabiliyetlere ani bir biçimde uyarlanmayı gerektirecektir. Gelecek teknolojiler göz önünde bulundurulduğunda hangi varsayımların sorgulanması gerekir? Platform kooperatiflerinin, bugünün değil, yarının piyasasına göre tasarlanması gerekir. Bir teknoloji şirketinden çıkardığım derslere ve akademik araştırmalarıma dayanarak, aşağıdaki sorunların ve fırsatların yepyeni kooperatif işletmesi kategorilerine ilişkin olanakları şekillendireceğini düşünüyorum.
Platform kooperatifleri, içerik balonunun patlamasından faydalanabilir.
İnternet, kanser gibi yayılan gösterim temelli reklamların hakimiyeti altında eziliyor ve bu yüzden, içerik üretmek için yeni iş modellerine büyük bir ihtiyaç söz konusu. İnternet içeriğine ve hizmetlerine erişimin denetlendiği Facebook, Instagram ve Snapchat gibi sosyal paylaşım platformlarının uygulamaların kullanıcı kitleleri üzerinde tekel oluşturmasından gelen benzer baskılar da ortak kaynakların ve Açık Web’in varlığını sürdürebilme potansiyelini tehdit ediyor. Bu ortamın içeriği, invazif sektörel gözetleme teknolojileri kullanılarak reklam gösterimleriyle ölçülen konvansiyonel olarak kârlı izleyici kitleleri tarafından tüketilmek üzere eskiden kalan yayıncılık sektörü tarafından sağlanıyor. İnsanlar günümüzde 200 milyon kullanıcıyı aşan doğrusal olarak artan bir büyüme eğrisiyle reklam engelleme yazılımları kullanmaya başladıkça, geleneksel yayıncılık iş modeli tehdit altında kalıyor. İçerik keşfetme giderek daha fazla büyük platformların haber akışlarında paylaşım yoluyla gerçekleşiyor. Reklam gösterim istatistikleri, sektörü aşırı üretime zorlamayı sürdürerek içerik balonunun patlama riskini her geçen gün artırıyor. Biz internete bağlı izleyici kitlelerine yönelik medya finansmanı ve üretimi için yeni modeller ararken, Member’s Media ve Resonate gibi platform kooperatifleri bu istikrarsızlaşmayı fırsata çevirebilir.
Uygulama mağazası fırsatları tükeniyor.
Başlangıçta uygulama mağazaları bağımsız yeni gelenler için büyük bir lütuftu. Şimdi ise son derece kalabalık ve ana ekranlarda yerini alan birkaç uygulama dikkatimizi çekmek için yarışıyor. Uygulama geliştiriciler bu aşırı doymuş vitrinler için giderek daha büyük bir mücadele veriyor. Özel şirketlere ait platformlar, doğaları gereği, ücretsiz, açık ve dağıtık sistemlerle çatışma halindedir ve çok fazla kooperatif, elde edilen gelirden büyük bir pay alan, erişimi keyfi olarak düzenleyen ve platformun pazar payını yoğunlaştıran bu kurumsal pazaryerlerini reddedebilir. Peki bu cihazları kullanmadan yeterince büyük bir etki yaratabilir misiniz? Kullanmanız gerekirse de, nasıl ana ekranda herkesin imrendiği bir yer edinebilir veya haberleşme alışkanlıklarımızda yer edebilirsiniz? Bir uygulama geliştirmeniz değil, bunun yerine halihazırda dikkatimizi elinde tutan sosyal iletişim uygulamalarına entegre olan modüler bir hizmet hizmet geliştirmeniz gerekirse ne olur?
Yeni uygulama arayüzü olarak sohbet.
Uygulamalardan sonra ne gelir? İnsanlar zamanının çoğunu mesajlaşma uygulamalarında ve giderek daha az zamanı özel uygulama araçlarında geçirdiğinden, işlevler diyalog etkileşimlerimize kayıyor. Modüler hizmetlerin uygulamaların yerine geçmeye ne kadar hazır olduğunu ve uygulamaların bilindik işlevlerinin, tercih ettiğimiz sohbet hizmetinin metin mesajı satırına nasıl evrildiğini görüyoruz. Amazon, müşterilerin Echo ev aygıtı üzerinde Alexa alışveriş botuyla sözlü olarak sohbet edeceğini öngörüyor. Facebook, yayıncılara haberleri kullanıcılarla sohbet şeklinde vermeleri için Messenger platformuna erişim izni vermeyi planlıyor. Slack işyeri iletişim hattını domine ediyor ve işçilerle oldukları yerden toplantı yapmayı sağlamak için başka hizmetler ve botlarla entegrasyon konusunda öncü çalışmalara imza attı. Jana gibi metin tabanlı iş gücü platformları, platform kooperatifleri bağlamında bunun mümkün olduğunu ortaya koyuyor. Potansiyel müşterilerinizin uygulamanızı indirip kullanmasına veya web sitenizi hatırlamasına güvenmek yerine sohbet botları yoluyla bir platforma bağlanıp destek verebilseniz ne olurdu?
Yapay zeka hızla gelişirken ona kimin sahip olduğu giderek daha fazla önem kazanacak.
Önde gelen bilgisayar bilimciler, 2050 yılına kadar yazılımların büyük ölçüde kendi kendini kodlayabilir duruma gelme olasılığının yüzde 50 olduğunu söylüyor. Yine de, makine öğrenimi kabiliyetlerini gündelik hayatımızın içinde giderek daha fazla görüyoruz. Uygulamalar ve Açık Web kademeli olarak büyük platformlar ortaya çıkardıkça, giderek daha fazla insanın simgelere ve aldatıcı kullanıcı arayüzlerine dokunmak yerine makinelerle doğal dilde iletişim kurduğunu göreceğiz. Düğmelerin yerini botlar aldıkça, uygulama ve içerik tüketiminin büyük bölümünün mesajlaşma uygulamalarımızın içinde kendine daha fazla yer bulması mümkündür. Bu durumun, insanların dikkatini çekmesi, onlarla iletişim kurması, mevcut işletme mantığını izleyerek işlem yapması ve bunları etik bir biçimde yapması gereken platform kooperatifleri için anlamı nedir? Onları giderek daha çok amaç için kullanan insanların mülkiyetinde ve yönetiminde olan yapay zeka platformları oluşturma konusunda acil ve kritik bir ihtiyaç söz konusudur. Bu hayati çabalar, alternatif yapay zeka yazılımlarının olgunlaşarak sadece en baştaki araştırma ve geliştirme harcamalarını finanse eden varlıklı azınlığı değil, gerçekten bizi temsil eden bir zekaya gelişmesini sağlayacaktır.
Çevrimiçi kooperatif platformlarının bulut teknolojisine ücretsiz, açık ve son derece dağıtık bir yanıt vermesi gerekir.
Bulut teknolojisi pahalıdır ve dağıtık platformlar yeni yeni ortaya çıkmaktadır. Platform sahipleri internetin kullanımının serbest olduğunu iddia etse de, bunun özgür anlamındaki serbest mi, yoksa ücretsiz anlamındaki serbest mi olduğu karışıklıklara yol açmaktadır. Şirketlerin bulut sistemi gerçekte sadece başka birinin bilgisayarı olup, özellikle sadece erişim ve işlem gücü kiraladığımızı fark ettiğimizde, platform kooperatifi etiğine aykırıdır. Ancak, yakın gelecekte kullanıcıların talep edeceği yapay zeka temelli özellikleri sağlamak için uygulamaların sanayi tipi yapay zeka yazılım hizmetleri ve güçlü veri madenciliği sunucu çiftliği kümelerinden faydalanması gerekecek. Bu da ucuz bir şey değil. Ücretsiz, açık ve radikal bir biçimde dağıtık yapay zeka henüz hayata geçmedi, ancak Ethereum ve Backfeed gibi blockchain tabanlı platformlar, kurumsal bulut hizmetlerine dağıtık alternatifler sunabilir. Dağıtık hizmetlerin bedelini kripto para birimleriyle ödeyeceğinizden, buradaki serbestlik ücretsiz anlamına değil, özgür anlamında olacaktır. Ethereum, yeni olduğu dönemde dahi, Amazon cloud’a kıyasla gülünç performansı ve kapasitesiyle Amazon Cloud’dan daha pahalıdır. Dağıtık çözümü beklemeyi karşılayabilir misiniz, yoksa şu anda tek makul yüksek performanslı ve uygun fiyatlı seçeneğinizin kurumsal bir bulut hizmeti olduğunu kabul ediyor musunuz?
Kooperatifler yeni hukuki çerçeveler gerektirir.
Konvansiyonel bir teknoloji girişimi başlatmak, bulut hizmetlerinin yanında ucuz kaldığı devasa hukuk maliyetleri ortaya çıkarır. Kooperatifler, hukuk uzmanlığına ihtiyaç duyan karmaşık hukuki müzakereler gerektirir. Bizim başlattığımız girişimde, ortak özsermaye paylarımızın bir kısmını avukatımıza yatırdık ve kuruluşumuzu oluşturup anlaşma müzakere etmek için ayrıca ertelenmiş, ödenmemiş yasal ücretlerle karşı karşıya kaldık.
Karmaşık yatırım ve fikri mülkiyet anlaşmalarından oluşan kalın bir şirket klasörümüz olduğunda ise agresif bir biçimde yayılmacı standart metinler kullanmak istemediğimiz için alışılmadık derecede maliyetli olacak gizlilik politikamızı ve hizmet şartlarımızı dahi yazmamıştık. Yeterli hukuk bilginiz olmadığında, iş dünyası sizi, özellikle yazılım alanında, canlı canlı yer. Belki de platform kooperatiflerindeki en önemli erken dönem yenilik, Silikon Vadisi avukatlarının öncülüğünde gelişen çıkar çatışmalarından kaçınan ücretsiz ve açık hukuki çerçeveler ve yeni avukatlık ücreti modelleridir.
Platform kooperatifleri karanlık gözetleme örüntülerini azaltabilir. Gözetleme ve karanlık yapay zeka örüntülerini azaltabilir misiniz?
Veri odaklı teknoloji oluşturmak korkutucu olabilir. Modern web çerçeveleriyle davranış takip altyapısı oluşturmak dehşet verici düzeyde kolaydır. İnsanlardan ödeme almanız gerektiğinde ise her şey çok daha kötüye gider. Yazılımlar ve ölçüm verileri kendi davranış takip algoritmalarını yazmaya başlar. Yapay zeka hakimiyeti ele geçirdiğinde, gözetlemeyle ilişkili tasarım unsurlarına özellikle dikkat edilmelidir. Kontrolsüz bırakıldığında, bu unsurlar tehlike arz edebilir. Platform kooperatifleri, ürünlerine gizlilik desteği ve temel duyarlılık katmakta başarılı olup bu durumu, bunları bünyesinde barındırmayan risk kapitalizmi destekli teknoloji şirketlerine karşı rekabet avantajı olarak satabilir çünkü bu şirketlerin uygulamaları giderek daha fazla, verilerimizi toplayarak davranışlarımızı değiştirmeyi amaçlayan gözetleme kapitalizmi olarak bilinmeye başlıyor.
Halihazırda başarılı olanlardan bir şeyler öğrenin.
Stocksy United, tasarım odaklı müşterilerine müşterek sahiplik yoluyla hizmet eden tasarım odaklı bir kooperatif olmasıyla kazanıyor. Loconomics, hizmet sağlayıcıların güvenlik yeterliliklerini belgelemek gibi, müşterilerin risk kapitalizmi temelli girişimlerin elini bile sürmediği sorunlarını çözerek ilgi çekiyor. Fairmondo, Amazon tarzı bir perakende platform kooperatifi. Yine de daha derinlere inip fikrinizi halihazırda deneyenleri bulun ve neden başarısız olduklarını öğrenin. Autopsy.io sitesinde başarısız girişimcilik hikayeleri yer alıyor. Zamanlamanın başarınız için en belirleyici etken olması muhtemeldir. Daha önce başarısız olmuş bir deneme, şartların ve beklentilerin değişmesiyle bu kez başarılı olabilir.
Platform kooperatifleri için doğru zamandayız.
Doğu Yakasındaki ve Batı Yakasındaki girişim sermayedarları, 2016 yılının girişimcilik dünyasında fiyat ve değer düzeltme yılı olacağını öngördü. Sonuç olarak, blockchain yoluyla aşırı merkezsizleşme, en azından başlangıçta yönetilemez olabilir. C Şirketleri, Limited Şirketler ve hatta B Şirketlerinden (Kamu Yararına Çalışan Şirketler) farklı olan platform kooperatiflerinin temelini yönetişim ve paylaşımlı sahiplik oluşturur. Teknoloji girişimlerinin çalışanları, hisselerinin batması ve kurumsal yatırımcılar tarafından aşağı turda yeniden fiyatlandırılmaları nedeniyle ağır vergi cezalarıyla karşı karşıya kalırken, girişim sermayesi destekli teknoloji girişimleri için iş gücü cazibesi sönmeye başlayabilir. Silikon Vadisinin üstünlüğü sarsılmaya başlarken, yeni teknoloji sağlayan platform kooperatifleri, bilim kurgu senaryolarındaki müşterek sahiplik modelleriyle öngörülen distopyayı müjdelemek yerine sosyal adaleti teşvik etmesi nedeniyle, kendisini yaratan ve kullanan insanlar için daha adil bir biçimde işleyen daha iyi bir web türü sunmaya hazır.
Yazan: David Carroll Çeviri: İbrahim Hoca Kaynak: A Different Kind of Startup Is Possible, Ours To Hack and Own, Or Books, New York, 2016, sf: 113-118